Ачана чӑваш чӗлхине хисеплеме мӗн пӗчӗкренех вӗрентмелле. Ҫапла майпа ҫын ӳссен тӑван чӗлхинчен писмӗ, республикӑра-и е ют тӑрахра-и — чӑвашла пуплӗ.
Комсомольски районӗнчи Хирти Выҫли ялӗнчи пуҫламӑш шкул-ача пахчинче шӑпӑрлансене шапах ҫакна вӗрентеҫҫӗ те. 4-мӗш класра ӑс пухакан Дарья Павлова, Ангелина Громова, Анжелика Петрова тата Вадим Иванов «Тӑван чӗлхепе диафильм тӑвасси» проектпа ӗҫленӗ. Ачасем вырӑс ҫыравҫин А.Толстовӑн «Топор» юмахӗ тӑрӑх «Пуртӑ» чӑваш чӗлхиллӗ диафильм хатӗрленӗ.
Ангелина Громовӑпа Дарья Павлова проекта район шайӗнчи конкурсра хӳтӗлесе 2-мӗш вырӑна тивӗҫнӗ. Ҫак тӗпчев ӗҫне класс тулашӗнчи вӗренӳре усӑ курма пулать.
Хирти Выҫли ачисем кунпа ҫеҫ ҫырлахасшӑн мар. Вӗсем чӑваш ҫыравҫисен хайлавӗсене вуласа ҫакнашкал ӗҫсем хатӗрлесшӗн.
«Хавал» пӗрлӗх Чӑваш Патшалӑх Канашӗн Чӑваш чӗлхи кунӗ тӗлнелли сессие чӑвашла ирттерме сӗнсе ҫырупа тухнӑ.
«Чӑваш Республикин Конституцийӗпе республикӑра икӗ чӗлхе: чӑвашла тата вырӑсла — пӑхса хӑварнӑ. Апла тӑк чӗлхесене усӑ курассипе нимӗнле чӑрмав та пулмалла мар. Ҫавӑнпа та эпир Чӑваш чӗлхи кунӗ тӗлнелли сессие чӑвашла ирттерме ыйтатпӑр», — тенӗ иккен ҫырура. «Енчен те чӑваш чӗлхие патшалӑх чӗлхисенчен пӗри тесе хут ҫинче кӑна каламастпӑр пулсан Патшалӑх Канашӗн сессине ҫулталӑкра пӗрре кӑна мар, тӑтӑшах чӑвашла ирттермелле», — тесе каланӑ «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫата асӑннӑ организацин пайташӗсенчен пӗри.
Аса илтеретпӗр, Чӑваш чӗлхи кунне ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче (ун чухне Иван Яковлев вӗрентекенӗмӗр ҫуралнӑ) паллӑ тӑваҫҫӗ.
Чӑвашла пӗлменнисем валли «хавалҫӑсем» синхронлӑ куҫару йӗркелеме сӗнеҫҫӗ.
«Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат сесси вӑхӑтӗнче чӑвашла калаҫма хӑтланни 2011 ҫулта хирӗҫ-тӑрупа вӗҫленнине аса илтерет. Ун чух Чӑваш наци конгресӗн президентӗнче тӑрӑшакан Геннадий Архипов чӑвашла калаҫни хӑш-пӗр депутата килӗшмен иккен, вӗсем ӑна вырӑсла калаҫма хушнӑ.
Чӑваш халӑх сайтӗнчи чӑвашла версийӗнче пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнчен пуҫласа 5 пин хыпар ытла. Юбилейлӑ хыпар шутне «Ют ҫӗршывра кӑларнӑ медицина хатӗрӗсене «хӗсесшӗн» ятли кӗчӗ — вӑл медицинара Раҫҫейре туса кӑларнӑ хатӗрсемпе ытларах усӑ курма шутлани пирки пулчӗ. Ун хыҫҫӑн тата та ҫырнине шута илсен ку 5 006-мӗш пулнине пӗлтерме пулать.
Аса илтеретпӗр, пирӗн сайтри чи пӗрремӗш хыпар 2005 ҫулхи юпан 5-мӗшӗнче тухса. Ку вӑл — тепӗр движок ҫине куҫнӑ хыҫҫӑн. Унччен эпир 1 уйӑх хушши Друпал ҫинче ӗҫлесе пӑхсаччӗ те, анчах вӑл пире тивӗҫтерменнипе хамӑрӑннипе усӑ курма тытӑнтӑмӑр. Унтанпа вӑхӑт чылай иртрӗ, хыпарсем те пирӗн улшӑнса пычӗҫ. Тӗслӗхрен, чи малтанах вӗсен пуҫелӗк ячӗ те ҫукччӗ. Хальхи вӑхӑтра вара кашнин ячӗ те пур, рубрики те, тэгӗсем те. Унсӑр пуҫне тӑтӑш ҫырса тӑракан авторсен йышӗ пиллӗк ҫынна ҫитет — вӗсем кашни кун сире ҫӗнӗ хыпарсемпе паллаштараҫҫӗ. Ытларах эпир, паллах, республикӑри хыпарсене ҫутататпӑр, анчах та ун тулашне те тухмасӑр иртместпӗр. Ҫав шутра — чикӗ леш енчи кӑсӑклӑ хыпарсемпе те тивӗҫтеретпӗр. Пирӗн хыпарсемпе тӗрлӗ халӑх тетелӗсенче паллашма май пур.
http://samah.chv.su адреспа вырнаҫнӑ электронлӑ сӑмахсарсен сайчӗпе малашне мобилла хатӗрсемпе — смартфонсемпе, планшетсемпе — ҫӑмӑлтарах усӑ курма май пулӗ. Сайт малашне вӗсене валли ятарлӑ калӑпланӗ — чи кирлӗ информаци малта, ытти хыҫалта вырнаҫӗ. Тепӗр май каласан эпир сайтра адаптацилле дизайн турӑмӑр.
Ку ӗҫе пурнӑҫлаканӗ — пӗрлӗхӗн пайташӗ Анатолий Миронов. Ҫӗнелнӗ хыҫҫӑн сайт епле ӗҫленине вӑл Apple iPhone, Android, Microsoft Phone карас телефонӗсенче тӗрӗслерӗ — пӗтӗмпех йӗркеллӗ пулнине пӗлтерчӗ.
Питӗрти чӑвашсен наципе культура автономийӗ чӑваш чӗлхине вӗрентме пухать. Кӑҫалхи пӗрремӗш заняти пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче иртмелле. Ӑна Сад урамӗнчи 33-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ Наци культурисен вулавӑшӗнче ирттерессине пӗлтереҫҫӗ. Пухӑнмалли вӑхӑт — 18 сехет те 30 минут.
Чӑваш чӗлхине вӗренме пуҫлас текенсем валли пӗчӗк урок йӗркелӗҫ. Унта чӑвашла сывлӑх сунмаллин вӑрттӑнлӑхне хӑнӑхтарӗҫ, чӑвашла пуплесе савӑнӗҫ.
Паян 14 сехетре Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пӗтӗм чӑваш диктантне йӗркелесе ирттерес ыйтусене сӳтсе яврӗҫ. Унта тӗпчев институчӗн ӑсчахӗсемсӗр пуҫне вӗренӳ тата педагогика институчӗсен ӗҫтешӗсем хутшӑнчӗҫ.
Кӗскен пӗтӗмлетсен, диктант акан 25-мӗшӗнче 13:00 сехетре пуҫланмалла. Пӗлтӗрхи пекех текста наци радиовӗпе вулама палӑртнӑ. Паянхи ларура ӑна кама вулаттарассине те пӑхса тухрӗҫ. Ку ӗҫе СССР халӑх артистки Вера Кузьмина пурнӑҫласса шанаҫҫӗ. Ҫыру ӗҫӗ университетпа педагогика университетӗнче тата вӗренӳ институтӗнче иртмелле. Пӗлтӗр диктанта вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов хутшӑннӑ пулсан кӑҫал халӑхпа пӗрле ҫырма культура министрӗ Вадим Ефимов явӑҫасса кӗтеҫҫӗ. Ҫыру ӗҫӗ Шупашкарти аслӑ шкулсенче ҫеҫ мар, пӗр харӑсах республикӑри кашни районтах иртессе шанаҫҫӗ. Ҫавӑн пекех пӗлтӗр сиксе тухнӑ кӑлтӑксемпе йывӑрлӑхсенчен кӑҫал малтанах хӑтӑлма шутлаҫҫӗ.
Сӑмах май тексчӗ хатӗр, ӑна Марина Карягина ҫырнӑ. Хальхи вӑхӑтра институт ӗҫченӗсем ӑна тӗрӗслеҫҫӗ, авторӗпе пӗрле стилистика тӗлӗшӗнчен якатаҫҫӗ.
Ӗнер Шупашкарта Чӑваш наци конгресӗн президиумӗн хӗрарӑмсемпе ӗҫлекен комитечӗ тата конгресс ҫумӗнчи «Чӑвашлӑх управҫи» хӗрарӑмсен пӗрлешӗвӗ республикӑри тата тулай чӑвашсем валли тӗлпулу каҫӗ йӗркелерӗ. Кун пекки пуҫласа иртрӗ. Ҫулӗ ҫывӑх мар та, инҫетри тӑванӑмӑрсем килсе ҫитейменччӗ, анчах хамӑр патри хастарсем пухӑнчӗҫ. Вӗсенчен чылайӑшӗ илемлӗ чӑваш кӗписене тӑхӑнса пынӑ.
Уява Пӗтӗм тӗнчери хӗрарӑмсен кунне халалланӑ. Салам сӑмахӗ самай пулчӗ пулин те хӗрарӑмсемпе ӗҫлекен комитет пайташӗсем чуна ыраттаракан самантсене те сӳтсе яврӗҫ. Ҫав шутра — хула шкулӗсенче чӑваш чӗлхине вӗрентессине.
Вӗрентессе вӗрентеҫҫӗ-ха, анчах темшӗн-ҫке ачасем ӑша хывма ҫунмаҫҫӗ. Унтан та ытларах — чӑваш ашшӗ-амӑшех чӑваш чӗлхи урокӗ тӗпренчӗкӗмӗрсен пуҫӗсене минретет кӑна тесе каланине илтме тивет. Сӑмах май каласа хӑварсан, ҫак ыйтӑва паллаканӑмсемпе паян хускатнӑ май: «Киле ҫитсен эсир ачӑрсемпе епле чӗлхепе калаҫатӑр?» — тесе тапӑнтӑм та вӗсенчен пӗри: «Ача мар, шкул программине кӗртнӗ учебникри хӑш-пӗр сӑмаха хам ӑнланмастӑп.
Чӑваш чӗлхи кунӗ тӗлне эпир — Чӑваш халӑх сайчӗ, Тӗнче тетелӗнчи «Сӑвар ТВ» каналпа «Шкул ТВ» канал, Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ — ҫӗнӗ конкурс пуҫаратпӑр! Вӑл «Чӑваш ачи, сассуна пар!» ятлӑ пулӗ!
Видеосӑвӑсен ӑмӑртӑвне хуть те хӑш ӳсӗмрисем хутшӑнма пултараҫҫӗ: ачасем та, ҫамрӑксем те, ҫитӗннисем те, тивӗҫлӗ канӑва тухнисем те. Видеокамера умӗнче сирӗн чӑваш чӗлхине халалланӑ, чӑваш чӗлхипе ҫыхӑннӑ сӑвва вуламалла ҫеҫ. Хальхи вӑхӑтра видео ӳкерекен хатӗрсем чылай пулнине шута илсен — смартфонпа та, видеокамерӑпа та, ахаль телефонпа та тума пулать — ку сирӗншӗн йывӑрлӑх пулмӗ тесе шутлатпӑр. Видеосӑвӑсене эпир вулав ӑсталӑхӗ, видео пахалӑхӗ тата фон пахалӑхӗ тӑрӑх 1–10 балл парса хаклӑпӑр. Хаклакансен йышӗнче «Сӑвар ТВ» ӗҫченӗсем, Надежда Кириллова артистка тата ыттисем пулӗҫ.
Сӑвӑ вуланӑ видеона сирӗн пӗр-пӗр видеохостинга хӑвсамӑрӑн вырнаҫтармалла пулӗ, пире, ӑмӑртӑва йӗркелекенсене, ҫав видео каҫмине кӑна ярса памалла. Йывӑрлӑхсем пулсан civmih2@narod.
Вырӑнти «Комсомольская правда» (чӑв. Комсомол чӑнлӑхӗ) хаҫатри информацие тӗпе хурса «Ирӗклӗ сӑмах» хаҫат Ижевскри (Удмурт Республики) автобуссенче информацие малашне икӗ чӗлхепе пама тытӑнасси пирки пӗлтерет.
Вырӑнти хастарсем ыйтнӑ хыҫҫӑн ИПОПАТ (ҫынсене турттаракан предприяти) хӑйсен автобусӗсенче табличкӑсене удмуртла тата вырӑсла ҫырма пуҫласшӑн. Хальхи вӑхӑтра вӑл япалан дизайнӗпе ӗҫлеҫҫӗ. Тӗслехрен, «Держитесь за поручни» тата «Осторожно, двери открываются» ҫырнине икӗ чӗлхепе тӑвасшӑн. Тӳрех пурне те улӑштармӗҫ, кивелнисене ҫӗнетнӗ чухне ҫакна шута илӗҫ.
Мӗнех, ҫак пархатарлӑ ӗҫе пуҫарнишӗн кӳршӗсене мухтас кӑна пулать ӗнтӗ. Пирӗннисем, ав, халӑх ыйтсан та — хирӗҫ. Ытлашши ӗҫ тӑвасшӑн мар. Пӗлтӗр ҫулла «Хавал» ҫакнашкалтарах ӗҫе троллейбуссенче туса ирттерме ыйтнӑччӗ те — лешӗсем килӗшмен. Юрать-ха троллейбусӗсенче чарӑну ячӗсене чӑвашла калаҫҫӗ, автобуссемпе маршруткӑсенче вара — вӑл та ҫук.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӗҫченӗсем чӑваш орфографине ылмаштарассине хирӗҫ. Кун пирки «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат хыпарлать.
Чӑваш чӗлхин правилисене ылмаштарас сӗнӗве (вӗсем, сӑмахран, хутӑш сӑмахсене пӗрлех ҫырмалла тесе шухӑшлаҫҫӗ) Чӑваш наци конгресӗн хастарӗсен ушкӑнӗ пуҫарнӑччӗ. ЧНК Шурсухалӗсен канашӗн кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче иртнӗ ларӑвӗнче ку ыйтупа Денис Гордеев паллӑ ҫыравҫӑ тухса калаҫнине тӗнче тетелӗнчи видеоматериалсем тӑрӑх та паллашма май килчӗ. Ӑна Федор Мадуров скульптор, Анатолий Кипеч ҫыравҫӑ, Виталий Станьял чӗлхеҫӗ тата ытти паллӑ ҫын ырласа йышӑннине палӑртнӑччӗ. Пухӑва, сӑмах май, чӑваш чӗлхи вӗрентекенсенчен хӑшӗсем те пухӑннӑччӗ. Ӑслӑ ҫынсем калаҫнине тӑнласа лараканскерсем вӗсем хушша-хуппа кӗмерӗҫ. Орфографие ылмаштарассине Николай Егоров чӗлхеҫӗ хытах хирӗҫлерӗ.
Пуху хыҫҫӑн хастарсем ЧР Патшалӑх Канашӗн ертӳҫи Юрий Попов патне ҫыру та янӑччӗ. Лару-тӑрӑва сӑнаса тӑракансем пӗлтернӗ тӑрӑх, чӑваш парламенчӗн хӑшӗсем конгресс хастарӗсен шухӑшне ӑнланса йышӑннӑ.
+10.3 °C